من کیستم ؟   

از ویژگیهای عصر جدید، جریان شتاب‏آلود زندگی است. حوادث و رویدادهای گوناگون، آنچنان با وسعتْ پدید می‏آیند که فرصت تفکّر و تأمّل را از آدمی سلب می‏کنند. در نتیجه، مجالی برای تفرّج در دنیای درون و جهان برون باقی نمی‏ماند و انسان، این موجود سرگشته و درمانده، نه تنها لذّت تفکّر را حس نمی‏کند، بلکه انگیزه کافی برای اندیشیدن در باب ضروریات زندگی را نیز در خود نمی‏یابد. حاصل این روند، بیگانگی او با خویشتن و جهان خارج از خویشتن است. ولی آنچه دردآورتر، عمیق‏تر و دشوارتر رخ می‏نماید، بیگانگی با خود (عالم درون) است.

هویّت چیست؟
اریک اریکسون که نام او با «هویّت» پیوندی عمیق دارد می‏نویسد: «هویتی که نوجوان در صدد است تا به طور روشن با آن مواجه شود این است که «او کیست؟»، نقشی که باید در جامعه ایفا نماید چیست؟ آیا او یک کودک است یا بزرگسال؟ آیا او توانایی آن را دارد که روزی به عنوان یک همسر یا پدر یا مادر باشد؟ آیا او علی‏رغم نژاد، مذهب یا زمینه‏های ملی - که او را از نظر مردم کم ارزش جلوه می‏دهد - ، احساس اعتماد به نفس دارد؟».

1 . هویّت فردی

پیشتر از این در تعریف «هویّت» بیان شد که ابتدا برای فرد، و بویژه جوان، این پرسش که «من کیستم؟» مطرح می‏شود و پس از آن «چه نقشی دارم؟» عنوان می‏گردد. چنانچه بیشتر به معنای اول تأکید داشته باشیم، رابطه میان «خودشناسی» و «هویّت فردی» تعریف می‏شود ؛ زیرا «هویّت» همان حقیقت شخص است که مشتمل بر صفات جوهری اوست و این همان مقوله‏ای است که در «خودشناسی» به دنبال دست یافتن به آن هستیم. لذا می‏توان گفت که با تحقّق خودشناسی، بخش عمده‏ای از هویّت فردی نیز محقّق می‏شود.

2 - هویّت اجتماعی

 از نوجوانی به بعد به تدریج، گرایش به «اجتماعی شدن» در شکل دوست‏یابی و وفاداری به او ظاهر می‏شود. یکی از صاحبنظران شخصیت می‏نویسد: «عدم توانایی در انتخاب شغل و یا عدم ادامه تحصیل، غالباً نمودی از بحران هویّت یا گم گشتگی در نقش اجتماعی است. بسیاری از رفتارهای ضد اجتماعی و ناسازگارانه افراد را می‏توان از این دیدگاه توجیه نمود».

در کلام الهی، از خودبیگانگی، حاصل از «خدابیگانگی» تلقی شده است. آنجا که می‏فرماید: «در زمره آنانی نباشید که خدای را از یاد بردند، پس خود را نیز از یاد بردند»(سوره حشر).
3 . هویّت خانوادگی

 در بحث هویّت، خانواده جوان از دو جنبه برای او حائز اهمیت است،  در جنبه اول رفتار کلامی و عملی والدین (علی‏رغم سنین حساس جوانی) برای فرزند از نوعی اعتبار برخوردار است‏ و جنبه دوم ، کثرت ارتباطهای جوان و والدین در درون نهاد خانواده است که به نوبه خود می‏تواند هم آنها را به یکدیگر نزدیک‏تر و یا در مواردی دورتر نماید.

4 . هویّت دینی

از نیازهای فطری آدمی، گرایش به عشق و پرستش است، تجلّی چنین احساس و تمایلی، در اعمال و رفتار دینی، آشکار می‏شود. بدیهی است که پیامدهای تکوین هویّت دینی، احساس تعهد و مسئولیت در قبال ارزشها و باورهای آن مکتب است.

چگونگی شکل‏گیری هویّت در فرد
برای شکل‏گیری هویّت در فرد باید چند مسئله را در نظر گرفت که عبارت‏اند از:

یک. خودشناسی
شناخت آدمی از شخصیت خویشتن، همچون منشور کثیر الاضلاعی است که شامل جلوه‏ها و منظرهای متنوّع و متعدّدی می‏شود. اگر چه احاطه فرد به همه جوانب خویشتن خود، مقدور نیست ولی برخی از مهم‏ترین جنبه‏های خودشناسی چنین است.  شناختْ نسبت به تواناییها و استعدادهای درونی، شناخت نسبت به ویژگیهای رشد ، شناخت نسبت به نیازهای اساسی روانی، شناخت نسبت به ضعفها و محدودیتهای وجود خویشتن.

 ادامه مطلب...